December 29, 2015

नटणे – जगणे – अस्तित्व : शब्द - चित्र



खाली उद्र्रुत केलेल्या मूळ इंग्रजी "Existance-Survival-Decoration" चे रूपांतर:


मूळ इंग्रजी शब्द-चित्र

मनोगत

मनाच्या उत्कट अवस्थेत हे शब्द - चित्र (painted poem) लिहिले गेले. अशी अवस्था सातत्याने असते, तिला आदी-अंत नसतो.

शहरे, गावे, आदिवासींच्या निसर्गानिवासातिल वाडया, त्यांच्या परिसारात अनेक वर्षे भटकंती केली, त्याशिवाय माझा जन्म आणि वाढ कोंकणातील खेड्यात झालेली. या सारयाचा हा परिणाम असेल कदाचित. सकारण - अकारण केलेल्या या भटकंतीत कोणत्याही प्रकारच्या -- जातपात, धर्म, आदर्श, संस्कार, संस्कृति, आवड-निवड इ. झडपा लावल्या नाहीत. कोणतेही चश्मे लावले नाहीत. आजही नाही.

त्यातल्याच एके दिवशी (सन १९९८५) हे शब्द - चित्र आकारले. तो दिवस पण नोंदला नाही. अशा अवस्थेत काळ-काम-वेग-स्थळ ही परिमाणे पण गौण होतात. अर्थातच हे कोणत्याही कला - सौंदर्य शास्त्रांच्या चौकटीत बसणे शक्यच नव्हते. खरे पाहाता याला कला - काव्य म्हणायचे का याचा संभ्रम पडतो. नागर सुसंस्कृत समाजाने केलेल्या कोणत्याही वर्गावारीत ही रचना बसणारी नाही हे पण मला माहीत आहे.

इतकेच नाही. तर रूढ़ अर्थाने मी कलावंत आहे का याची पण मला शंका येते. पण यामुळे आपल्या अभिव्यक्तीला मर्यादा पडायचे कारण नाही.

वरील मराठी संस्करण संगणकाच्या मदतीने मूळ चित्रात मुद्दाम घातलेले नाही. अशा अवांतर कसरतीची – अलंकारांची पण गरज वाटली नाही.


~ ~ ~ ~ ~

© Remigius de Souza. All rights reserved.

December 26, 2013

शौचाचे परिवर्तन कशात होते?

शौचाचे परिवर्तन कशात होते?
संगीतमग्न वारली (आदिवासी)

निसर्गनीर्मित जीवमात्राने, प्राणी (त्यात अत्यन्त बुध्दीमान माणूस पण आला) आणि वनस्पती यानी केलेले शौच जीवनोपयोगी खत बनते.

पण गेल्या पाच हजार वर्षांच्या संघटित नागर समाजाच्या (civilized society) इतिहासात माणसाने केलेल्या शौचाचे परिवर्तन कशात होते?

पिरामिड - ताजमहाल पासून ते प्रचंड शहरे; ग्रंथ-पोथ्या-पुराणे पासून ते देवदास-स्लमकुत्रा करोडपती पर्यंत; अवकाशयानापासून सैपाक घरातील मिक्सर-ग्राइंडर पर्यंत सारे सारे काही मैल निर्माण करतात. . याला इंतरनेट - आंतरजाल - पण अपवाद नाही। नाही हा माझा ब्लॉग! या सर्व मैल्याचं परिवर्तन कशात होते?

हे सारेच सृष्टीतील सिमित ऊर्जा स्रोतांचा क्षणोक्षणी होणारा प्रचंड वापर संपूर्ण पर्यावानाला विनाशाकडे नेत असतात; एन्ट्रपीचा - प्रगतिरोधाचा नवा नवा उच्चांक गाठत जातात.

अलेक्झांड्रिया शहरात म्हणे एक प्रचंड लायब्ररी होती. विलायतेच्या परिसरात किरिस्ताव (Christian) आणि मुसलमान यांच्यात धर्मयुध्दे (जिहादे) चाललेली असताना हे ग्रंथालय खपले - जळून खाक झाले. पण कुणाचेच काही बिघडले नाही.

एवढे अवतार - प्रेषित झाले. आले. गेले. काही फरक पडत नाही. त्यांच्या नावाने प्रचंड उर्जेचा विनाश मात्र चालूच आहे: या ना त्या निमित्ताने. जो तो आपापला अंहकार गोंजारत असतो. त्यात मी पण एक.

पण सृष्टीचा आदर, कला आणि विज्ञान यानी माणसाला फार हातभार दिलेला आहे: लाख वर्षापूर्वी पासून; नागरी समाजाचा उदय होण्यापूर्वी. कला आणि विज्ञान ही काही पांढरपेशांची, भटोंची, गोऱ्या कातडीची मक्तेबाजी नाही.

सुसंस्कृत समजल्या जाणारया समाजांच्या पाच हजार वर्षांच्या हाणामारीतून अजूनही तगून राहिलेल्या काही आदिम जमाती आहेत. त्यांच्याकडे अजूनही सृष्टीयोगाची मूल्यवान गुपिते आहेत. फक्त आमच्यामध्ये थोडासा नम्रपणा हवाय.

(टीप: १: माझ्या "यंत्र-मंत्र-तंत्र : विधी आणि कर्मकांड - ३" या पोस्ट वर सतीश रावले यांची टिप्पणी वाचून सुचलेले काही विचार येथे मांडले.
२: वरील छायाचित्रात एकतारीच्या सूरात गाणे म्हणत असलेला तल्लीन वारली आदिवासी: मुंबईच्या मागील दारी. अधिक वाचा Warali Art
३: आनंद कुमारास्वामींच्या "YAKSAS: Essays in the Water Cosmology" या पुस्तकाचे परिक्षण माझ्या इंग्रजी ब्लॉग वर पाहा: LINK: )

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
© Remigius de Souza. All rights reserved.

Page copy protected against web site content infringement by Copyscape

October 01, 2013

मीच तेजोमय आभास


Sea: photo by Thelia Katsiveli, Greece

मीच तेजोमय आभास


जवळ आलीस हरवलीशीपुळणीवर विरणारी लाट जशी
सावरत ओचेपदरखळाळणारया हास्याचा लोट,
स्मिताच्या शुभ्र फेनील गुदगुल्या माझ्या खिन्न तळपायाना करीत,
बागडत गेलीसलाटेलाटेवरछायाप्रकाशाच्या धूसर क्षितिज रेषेपार
अंतर्धान
मी त्यात सूर शून्यात घनघटांच्या बरसातीतभिरभिरलो
भूलभुलैयात सहस्त्रधारा तुझ्या रूपाचाभ्रम ओघळल्या,
अबोध रेषा गुणगुणल्या कानाशीमीच तेजोमय आभास
या सागराच्या उधाणावरचा
अनंतापर्यंत

रेमीजीयस डिसोजा| मुंबई 

टीप:  फोटो थेलिया केट्सिव्लाय, अथेन्स, ग्रीस, यांच्या सौजन्याने सौजन्याने 
~ ~ ~ ~ ~
© Remigius de Souza. All rights reserved.

September 19, 2013

अहंकार उर्मट आधुनिक संस्कृतीचा

धरतरीवर उल्का कुंड

अहंकार उर्मट उच्च तंत्रज्ञाचा,
झडपा लेवून, हिमालयाएवढ्या उंचीचा,
निर्मीतो उपग्रह, कॉम्पूटर ते महानगर,
खोदितो कायमची भगदाडे खोलवर,
उल्कांहूनी, धरतरीच्या उरावर :
महायुद्धे अगणित नादाविना भेसूर.
---
रेमीजीयस डिसोजा । मुंबई
(मूळ इंग्रजी कवितेचे भाषांतर)
०६:३१, २८-१२-२०११
~ ~ ~ ~ ~
© Remigius de Souza. All rights reserved.

September 15, 2013

रेमीची मराठी बोली - एक व्यत्यासकथा

'i'ness - 'मी'पण - रेमीचे सेल्फ-पोर्ट्रेट । सन १९६७ ।
संगणकाचा वापर करून हे चित्र पुन्हा रेखाटले. विज्ञानात अनेक लिप्या सोयीप्रमाणे आल्या. तसाच येथे भूमितीचा वापर केला. स्व-प्रतिमेत चेहरा दिसायला हवाच का!

('रेमीची मराठी बोली' या शीर्षकाखाली हे गद्यकाव्य किंवा व्यत्यास-कथा पूर्वी २१ जून २००८ साली जेव्हा हा ब्लॉग सुरू करताना प्रसिद्ध केला होता. ते "jpg" चित्र होते. त्याच्यात काही फेरफार, दुरुस्त्या करून पुनश्च प्रसिद्ध करतोय.)

रेमीची मराठी बोली

रेमीचा आणखी एक : मराठी ब्लॉग : भाषा मराठी पण बोली वेगळी.
एका कुटुंबात १०, ५, किंवा २ माणसे असतील, त्यांचे उच्चार वा बोलण्याची लकब सारखीच असेल, वा भासेल, पण बोली मात्र कालमान वातावरणानुसार स्वतंत्र असते; जसे बोटांचे ठसे. जसे एकाच झाडावरील प्रत्येक पानावरील शिरांचे चित्र मात्र वेगवेगळे असते.

तसे वाहनतळावर उभ्या असलेल्या मोटारींचे नसते. रंग आणि आकारात कितीही विविधता आणण्याचा  प्रयत्न केला तरीही! तीच गोष्ट शहरातील आधुनिक इमारतींची ! पण गावातील मातीची किंवा दगडाची घरे ग्रामीण शैलीची असली तरी मोहवल्यावाचून राहात नाहीत.

हीच तर नैसर्गिक विविधतेची रंगत आहे.

पन्नास-साठ वर्षे भटकंती केल्यावर त्याची छाप रेमीच्या बोलीवर  — शब्द, अर्थ आणि नाद यावर  — पडल्यावाचून कशी राहील ?

आयुष्यभर भटकंती करणारा नेहमी समासाच्या कडेवर फिरत असतो. पण त्याचे फिरणे टांग्याला बांधलेल्या घोड्यासारखे झडपा लावलेले नसते. किंवा  रुळावर दौडणाऱ्या आगगाडीसारखे नसते. किंवा नसते विमानाचे एका टींबापासून दुसऱ्या टींबापर्यंत आखलेले उड्डान. किंवा नसते त्याला जाती-धर्म-वर्गाची बांधिलकी.

त्याची भटकंती असते मधमाशीचा प्रवास  — तिच्याबरोबर तिचे पोळेपण फिरत असते.
त्याची भटकंती असते वनवासीचा अरण्यातील स्वैर स्वच्छंद विहार.

सह्याद्रीच्या पायथ्याशी सुरु झालेल्या या भटकंतीची  सांगता होणार जगल्यावाचल्यास परतल्यावर मायदेशी  — गोंडवनी.
 
रेमिजीयस डिसोजा
२१-०६-२००८
मुंबई

टीप : सुधारित पोस्ट

~ ~ ~ ~ ~
© Remigius de Souza. All rights reserved.