एक घरगुती व्यत्यासकथा
आमच्या आजीला व आईला त्यांच्या ऐशी वर्षांच्या आयुष्यांत कधी काळी कंटाळा आला असे झाले नसावे. त्यांच्या प्रवृत्तीत कंटाळा ही चीजच नव्हती. कुटुंब, घरकाम, शेतकाम, आणि इतर अनेक कामे वर्षभर चालतः ते सारेच घरकाम.
त्यांच्या बांधिलकीचा आवाका, मोजमाप भल्याभल्या पंडितांना - समाजसेवकांना - शिक्षणवेत्त्यांना पण नाही. त्या शिक्षित नव्हत्या - आणि अशा कोट्यवधी आया बाया आजही आहेत. तत्त्वज्ञ, धर्मोपदेशक, शासक, प्रशासक हे वारंवार प्रवचने देतात, पण त्यांच्यावर लोकांची जबाबदारी नसते (जोवर कोणी साक्षी - पुरावे - कोर्ट - कचेऱ्या यांच्या कचाट्यात अडकत नाहीत).
आतासारखी करमणुकीची साधने त्याना उपलब्ध नव्हती. गावात वीज पण नव्हती. हाती चलन नसायचे. भावना, सुखदुःख, गुणावगुण सर्वाना असतात. मग त्याना हे का व कसे शक्य झाले?
मला वाटते याला कारण त्यांचा घरकामाचा स्वायत्त "जिव्हाळा"! हा जिव्हाळा येतो जबाबदारी घेतल्याने यात शंकाच नाही. बहुसंख्य अनामिक जनतेतील स्त्रीयानी उचलेला जबादरीचा वाटा पुरुष वर्गापेक्षा मोठा असतो. याची कुठेही आकडेवारी नाही.
त्यांचे "घर" केवळ चौदाव्या मजाल्यावर चार / चौदा भिंतींचा गाळा नव्हे.
त्यांचे घर म्हणजे कुटुंब, पाळलेले पक्षी, जनावरे, परसातील झाडे झुडुपे वेली, राहते घर आणि त्यांची निगा राखणे; घराचे शेण-सारवण, लाकुडफाटा, सैपाक पाणी, शेतीभाती, शेण- पाचोळा -उकिरडा, आळीची / वाडीची सार्वजनिक सामायिक विहीर, शेजारीपाजारी, नातीगोती... सर्व काही आले.
त्याना कधीही "आपण मोलकरीण आहो" असा विचार पण शिवला नाही, जसा आजच्या सुशिक्षित आया बायाना वाटते. मग त्याना "कंटाळा" कसा शिवणार?
जागतिकीकरण, मुक्त व्यापार, शहरीकरण झाल्यावर आज मात्र ते चित्र पार बदलले आहे. शहरांत तर बदलले आहेच, खेडेगावांतपण बदलत आहे.
घरकामाचा जिव्हाळा कुणाही व्यक्तीला आजचे शिक्षण - नोकरी - व्यवसाय, आणि स्त्री स्वातंत्र्याची मोहिम देऊ शकतील का? आता शिक्षण पण व्यापार-उद्योगांची बटीक झाली आहे. आणि आजच्या आज्या - आया - सूना - मुलीना कंटाळा घेरून आहे.(बाप्प्या लोकांचे पुरुषप्रधान समाजात काय बोलणार?)
टिप १: वरील प्रतिमा - माझी आजी जीला सारे गाव "माय" या नावाने हाक मारीत असे. माझ्या हजारो मैलांच्या भटकंतीत ती मला अनेक रुपानी नजरेस पडली, ही सत्यकथा आहे.
२: शेण - शेतकाम यांच्या वरील उल्लेखाच्या संदर्भात अधिक वाचा: "Cow dung, Rice and Amartya Sen (a critique)"
३: आजीवर कितीही लिहिले तरी थोडेच. आजीच्या निमित्ताने लिहिलेले पुढील दोन इंग्रजी पोस्ट: १ - "We must carry our own burden"; २ - "She Lived Her Living Doctrine" जरुर वाचावे.
४: खालील प्रतिमा - माझी आई जीला सारे गाव "माना" (थोरली बहिण) या नावाने हाक मारीत असे. चित्रात माझ्या घरासमोरील अंगण व परिसर: हे आहे पावसाळ्यातील दृश्य.
~ ~ ~ ~ ~
© Remigius de Souza. All rights reserved.