मौनाचा ध्वनी : मौनाची सांगता

पाखरांची किलबिल, पाचोळ्याची सळसळ, ढगांचे बरसणे, फुलांचे सुगंध, फळांच्य चवी, हवेची झुळूक... सारे किती रमणीय, किती सुंदर, किती काव्यमय! सारेंच सृष्टीची अभिव्यक्ति.

यापेक्षाही सृष्टीचे मौन अनेक पटीने मोठे, फार मोठे, आहे. असे सांगतात, वसुंधरेच्या उदरात सतत उकळणारा तप्त रस आहे. पण वसुंधरेचे मौन आपणास जाणवते ते जेव्हा आपल्या पायाखालची जमीन हादरते, जेव्हा ज्वालामुखी उफाळतात, जमीनी पाण्याखाली जातात, पर्वत वर येतात...

सागराच्या पाण्यातील बिंदू खालून वर, वरून खाली सतत फिरतो, शीत / उष्ण प्रवाहातून जगभर हिंडतो, वाफ होऊन आकाशात जातो... हे सारे जाणवतेच असे नाही. (बहुतेक वेळा ते पुस्तकात राहते.) यातील मौनाची जाणीव होते जेव्हा आकाशातून विजेचा लोळ कडाडत उतरतो वाटेत येणारे खाक करीत, सुनामीची महालाट जमीन धुवून काढते... तेव्हा.

असेच काहीसे होते जगातील अफाट जनसागारांचे. त्यांचे मौन तरी कुठे ऐकू येते राजजकर्त्याना? केवळ यादवी युध्देच का त्याना जागे करायला हवीत जी होत आली अल्ल्याड पल्ल्याडच्या काळात?

माझ्या जगण्याच्या सर्वसामान्य स्तरावर घडणार्या घटना - बोलणे - वाचणे इ. अगणित प्रसंगी यांचे पण असेच काहीसे होत.

शब्द... वाक्ये... परिच्छेद... यामधील अंतरें "मोकळ्या" जागा नसतात, ते पण "मौन" असते. हे मौन ऐकू आले तर बरेच काही अध्याहृत असलेले उघडे होते: अंहकार, पाखंड, हेत्वाभास, दंभ, क्लेश, कारुण्य...

कोणती अभिव्यक्ति विधायक की विघातक सर्जनशीलता आहे याचा कस लागतो जेव्हा मौनाचा ध्वनी ऐकू येतो. उदाहरणार्थ, अण्वास्त्रे, किंवा आता अणु उर्जा, विघातक आहे की विधायक आहे हे कोण ठरवणार? आजच्या आधारलेला सुधारलेल्या पण अवनत नागर समाजातील निर्मिति करणारा, विकणारा की विकत घेणारा?

मौन ऐकणे असेल तर मौन पाळणे पण आले. (काही समाजात, मर्यादित कालासाठी का होईना, मौन पाळण्याची प्रथा आहे.) " मौन" (silence) म्हणजे "गप्प" (silent) राहणे नव्हे. डोक्यात जर कुरव कहर असला तर ऐकू काय येणार? , बोललेले - वाचलेले पण ऐकू येणार नाही. फक्त आपले पूर्वग्रहच येणार. व आपण "जैसे थे" यापुढे जात नाही.
यास्तव मौन पाळणे आवश्यक असते. पाहताना - वाचताना - ऐकताना आपल्या व्यक्तिगत आवडी - निवडी, पूर्वाग्रह यावर आधारलेला न्याय-निवडा बाजूला ठेवणे ही प्राथमिक गरज आहे. मग साकल्य- (holistic) दृष्टी - विचार - विवरण शक्य होते अन सुरू होते. मग मौन ऐकू येते, मौनाची सांगता होते.


- - - - -
टीप: चित्र-सदर्भ - "द ग्रेट वेव" चित्रकार कात्सुशिका होकुसाही (१७६०-१८४९) रंगित वुडकट।
मला वाटते कलावंत हे सर्रास मौन पाळतात. अर्थातच कलावंत त्यांच्या युगांची नाडी बरोबर ओळखतात.

~~~~~~
© Remigius de Souza. All rights reserved.