March 12, 2011

आशीर्वाद (कविता) : लक्ष्मीबाई टिळक

आशीर्वाद

ये घे देतें आशीर्वचना आज तुला बाई 
धनधान्याने पूरित केतन, उणें न तुज कांहीं 

विद्येचा तूं हात धरोनी येशिल गे पुढतीं
बाळ गोजिरें घेउन बसशिल तूं अंकावरतीं 

पति सौख्याचा लाभ लाडके तुजला होईल 
नवे नवे वर परमेशाची कृपाहि वर्षेल.
[लक्ष्मीबाई टिळक, 'भरली घागर', पॉप्युलर प्रकाशन, मुंबई, आ. १९९० पृ. ८३]

बाईंची आशीर्वाद द्यायची पात्रता कालाबाधित अन् अनन्यसाधारण आहे. कितीक अनाथ-सनाथ मुलामुलींचे संगोपन केले असेल! किती बाळंतपणें काढली असतील! हें सारें करताना जातपातधर्म भेद कधीच लोपले होते. यांची आकडेवारी ठेवायला बाई का नोंदणी केलेली सेवाभावी संस्था किंवा सरकारी खातेवही थोड्याच होत्या? तो त्यांचा सहजधर्म [vocation]* किंवा 'कारागिरी' होता; नाही व्यवसाय [profession]*; नाही धंदारोजगार [occupation]*. त्यांनी जें जें काम केलें तें तें चित्तपूर्वक केलें, यंत्रवत् नव्हे. हा कारागिरांचा सहजधर्म असतो.

लक्ष्मीबाईंचा 'आशीर्वाद' बायांना उद्देशून आहे हें विषेश! शंभर वर्षांपूर्वी स्त्रियांची काय अवस्था होती, आणि त्यांच्या आजच्या स्थितीत काय फरक झालाय याची कल्पना 'स्मृतीचित्रे' तसेच 'भरली घागर' या पुस्तकांवरून येते.

धनधान्य, पती, संतती, परमेश यांबरोबरच लक्ष्मीबाई विद्येचा जाणीवपूर्वक औचित्यपूर्ण उल्लेख करतात; 'अष्टपुत्रा' नाही. 'धन' यात विद्याधन गृहित धरलेले नाही व पुढे येण्यास विद्येवाचून दुसरा पर्याय पण नाही; काळ व समाज दोहोंची नाडी बाईंनी अचूक ओळखलेली आहे. त्यांचे अपार परिश्रम, अनुभव, सहानुभाव,  प्रेम, करूणा या तीन कडव्यांत सामावलेले आहेत. हे आमचे सौभाग्य !

टीप: * सहजधर्म किंवा कारागिरी - vocation * ; व्यवसाय - profession*; आणि धंदारोजगार occupation* या तीन इंग्रजी शब्दांना "व्यवसाय" हा एकच शब्द बहुधा वापरला जातो. vocation या शब्दाला 'सहजधर्म' हा शब्द आनंद कुमारस्वामी यांनी वापरलेला आहे, व तो ग्राह्य वाटतो. हे तीन शब्द प्रवृत्तींत महत्वाचा फरक दाखवतात. कारागिरी किंवा सहजधर्म म्हणजेच चिंतनपूर्वक [contemplation] केलेले काम. व्यवसाय म्हणजे जबाबदारीने केलेले काम, पण आता यात "नफा-तोटा" [bottom line] व वेळापत्रक [time schedule] हे भाग महत्वाचे झालेले आहेत. धंदा-रोजगार या दोहोत जबाबदारी आणि चिंतन किती असते हे ज्याचे त्याने ठरवायचे. उदाहरण: अन्न तयार करणे यात 'बीज रुजत घालण्यापासून जेवण जेवण्यापर्यंत अनेक क्रिया व प्रक्रिया घरी-बाहेरी-बाजारी गुंतलेल्या असतात.

~~~~~
© Remigius de Souza. All rights reserved.| Page copy protected against web site content infringement by Copyscape

No comments:

Post a Comment